Raads­vragen: Invloed filan­tropie op college

Indiendatum: 19 nov. 2020

Geacht college,

In een vandaag verschenen artikel[1] op online journalistiek platform Vers Beton wordt de invloed van de filantropische organisatie Stichting De Verre Bergen op het college belicht. Hierover hebben wij enkele vragen, om te beginnen met de stuurgroep ‘Filantropie in Rotterdam’ waarover in voornoemd artikel gewag wordt gemaakt.

1. Bestaat de stuurgroep ‘Filantropie in Rotterdam’, in 2019 blijkens voornoemd artikel omgedoopt tot Stuurgroep DenD-SDVB? Indien ja, wanneer is deze stuurgroep (informeel) opgericht? Indien ja, klopt het dat deze groep voor wat betreft de leden behalve ambtenaren en collegeleden uitsluitend bestaat uit afgevaardigden van Stichting De Verre Bergen en stichtingen die zij op een later moment heeft opgericht, zoals bijvoorbeeld Stichting Droom en Daad?

2. Bestaan er nog andere stuurgroepen waarmee u zich bestuurlijk verhoudt, maar dan zonder expliciet mandaat en het geven van openbare rekenschap zoals bijvoorbeeld de stuurgroep die gaat over de private gebiedsontwikkeling van Feyenoord City? Indien ja, welke stuurgroepen? Indien nee, waarom niet?

In voornoemd artikel wordt geciteerd uit een verslag van gesprekken die binnen de stuurgroep worden gevoerd. Het citaat luidt:

“Burgemeester waardeert de vernieuwende bril waarmee Pijbes naar de stad kijkt. De stad heeft grensverleggende ideeën nodig”.

Hierbij geldt dat met ‘Pijbes’ de directeur van Stichting Droom en Daad wordt bedoeld.

3. Klopt het dat de burgemeester deze mening is toegedaan? En is dit een oordeel over het vermogen van de Raad te komen tot grensverleggende ideeën?

4. Kunt u voor ons begrip het mandaat van de burgemeester uitleggen om gesprekken met filantropische organisaties te voeren? Hoe verhoudt deze activiteit zich tot de portefeuille die de burgemeester is toegedicht binnen uw orgaan?

5. Kunt u alle gespreksverslagen van de stuurgroep openbaar maken? Indien nee, waarom niet?

Vaak gaan filantropische activiteiten in Rotterdam over de verkoop (en dus aankoop) van gemeentelijk vastgoed. Over de stuurgroep staat in voornoemd artikel over de verkoop (en aankoop) van vastgoed het volgende:

“Toch is het allesbehalve een tandeloos praatclubje. Wethouder Kurvers besluit namelijk in de zomer van 2019 dat hij voortaan eerst advies van de stuurgroep wil over gewenste verkoop van gemeentelijke grond en vastgoed aan de beide stichtingen, vóórdat hij die initiatieven voor besluitvorming naar de wekelijkse collegevergadering stuurt. Ambtenaren en stichtingen mogen het wat Kurvers betreft prima met elkaar oneens zijn en dus adviezen uitbrengen die van elkaar verschillen."

Hierbij geldt dat wethouder Kurvers binnen het college verantwoordelijk is voor het gemeentelijk vastgoed.

6. Klopt het dat de stuurgroep ‘Filantropie in Rotterdam’ invloed uitoefent op beslissingen die het college neemt, namelijk als informeel adviesorgaan? En klopt het ook dat u het advies even zwaar laat meewegen als ambtelijk advies, bijvoorbeeld waar het de wenselijkheid tot het afstoten van een bepaald object uit de gemeentelijke vastgoedportefeuille betreft?

7. Vindt u het democratisch legitiem dat de stuurgroep invloed uitoefent op uw besluiten, aangezien de Raad geen controle kan uitoefenen op filantropische organisaties? Hoe moet de Raad volgens u iets vinden van besluiten die in weerwil van ambtelijk advies zijn genomen?

De Kadernota Vastgoed[2] geeft het college de mogelijkheid om gemeentelijk vastgoed onderhands te verkopen, in plaats van het object in de markt te zetten met als doel het genereren van de hoogste prijs. Onderhandse verkopen spelen zich buiten de openbaarheid af en gaan vaak gepaard met de idee dat een potentiële koper ‘het beste plan voor de wijk’ heeft. Dat ‘beste plan voor de wijk’ is een clausule in de kadernota om af te stappen van het doel de hoogste prijs voor het af te stoten object binnen te halen. Bij Stichting De Verre Bergen werken er twee personen die eerder bij de gemeente Rotterdam werkzaam zijn geweest, waarvan één als Directeur Vastgoed. Deze personen kennen alle grondposities van de gemeente, kennen de gehele ‘niet-kernvastgoedportefeuille’, weten het ‘zuur’ en het ‘zoet’ (in de eigen woorden van de wethouder verantwoordelijk voor het vastgoed) in deze vastgoedportefeuille te onderscheiden en kennen de structurele pijnpunten in de gemeentelijke organisatie waar het de dekking van lasten binnen het proces Vastgoed van het cluster Stadsontwikkeling betreft. In achterliggende jaren heeft Stichting De Verre Bergen tijdens het dienstverband van deze oud-ambtenaren diverse panden van de gemeente gekocht. Over de overstap van ambtenaren naar organisaties waarmee de gemeente zaken doet, hebben wij in augustus 2018 schriftelijke vragen[3] gesteld. In maart 2019 hebben wij over de onderhandse verkoop van vastgoed aan Stichting De Verre Bergen tevens vragen[4] gesteld. In antwoord op een vraag hierover schrijft het college:

“Verkoop van gemeentelijk vastgoed geschiedt in principe openbaar en transparant. Het is mogelijk hiervan af te wijken, bijvoorbeeld bij filantropie. De Kadernota zegt hierover: ‘Bij afwijking van de regels is expliciete besluitvorming door de directeur die bij het cluster Stadsontwikkeling over vastgoed gaat, en bij bestuurlijk gevoelige zaken het college van burgemeester en wethouders, noodzakelijk. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij een onderhandse verkoop of bij een verkoop onder de laagste taxatiewaarde.’ In dit geval gaat het over onderhandse verkoop.”

8. Hoeveel gemeentelijke objecten heeft de gemeente sinds het bestaan van Stichting De Verre Bergen aan deze private partij verkocht, of aan deze stichting gelieerde partijen als Stichting Droom en Daad of Stichting Nieuw Thuis Rotterdam? Over welke objecten gaat het? En zijn de verkopen altijd onderhands geweest?

9. Wanneer besluit u een private partij aan te merken als filantropische organisatie? Stelt u bijvoorbeeld als randvoorwaarde dat de organisatie een ANBI-status heeft, of maakt u een afweging op basis van bepalingen die in de statuten van een dergelijke organisatie zijn opgenomen? Indien ja, waarom maakt u onderscheid tussen organisaties die toch allemaal een ANBI-status hebben in het al dan niet onderhands verkopen van gemeentelijk vastgoed?

10. Zijn de onderhandse verkopen van gemeentelijk vastgoed alle aangemerkt als ‘bestuurlijk gevoelige zaken’? Indien ja, heeft het college en meer specifiek de wethouder verantwoordelijk voor vastgoed zich in de afweging met betrekking tot de verkoop van specifieke panden laten leiden door een advies van de stuurgroep ‘Filantropie in Rotterdam’?

11. Komen de oud-ambtenaren van de gemeente die nu in dienst zijn bij Stichting De Verre Bergen in hun zakelijke onderhandelingen met de gemeente in contact met voormalige collega’s? Indien ja, wat vindt u daarvan? Indien ja, vindt u dit integer en transparant?

Stichting De Verre Bergen financiert een deel van de bouwkosten van een eventueel nieuw voetbalstadion binnen de private gebiedsontwikkeling van Feyenoord City. De stichting betaalt €24,5 miljoen om in totaal 3.884 zitplaatsen van de capaciteit van het nieuwe stadion voor de komende honderd jaar[5] te reserveren voor een specifieke doelgroep, die voor het bezoeken van voetbalwedstrijden geen entree hoeft te betalen. In totaal zullen door deze vastgoeddeal jaarlijks 65.000 bezoekers van het ‘Vak van Zuid’ profiteren, zo heeft de stichting zelf voorgerekend op haar website[6]. Omgerekend naar prijs per stoel betaalt de stichting voor de eerste honderd jaar €3,76, prijspeil 2019. Maar dit is uiteraard fictief: de stichting betaalt niets, want de €24,5 miljoen is bedoeld om de noodlijdende financiering van een eventueel nieuw stadion rond te krijgen.

Het college is voornemens aandeelhouder te worden van een eventueel nieuw stadion. Daarmee krijgt zij een belang in de exploitatie van het stadion, omdat het bedrijfsresultaat het dividend gaat bepalen.

12. Is de vastgoeddeal van Stichting De Verre Bergen ook besproken in de stuurgroep ‘Filantropie in Rotterdam’? Indien ja, wat heeft uw afdeling Treasury gevonden van deze deal in het kader van governance en financieel bestendig beheer binnen deelnemingen? En heeft u deze ambtelijke adviezen opgevolgd?

13. Vindt u het slim om uw zakelijk belang in een eventueel nieuw stadion afhankelijk te maken van zogenoemde filantropische initiatieven die klaarblijkelijk een hap kunnen nemen uit de exploitatie?

Stichting De Verre Bergen heeft een paar jaar geleden Stichting Droom en Daad opgericht. Eveneens werd Stichting Nieuw Thuis Rotterdam opgericht. Over het oprichten van nieuwe stichtingen onder de vlag van Stichting De Verre Bergen staat in voornoemd artikel het volgende:

“Blijkt een initiatief of project de moeite van het investeren waard, dan wordt daarvoor zonder uitzondering een stichting opgericht en bij de Belastingdienst een ANBI-status aangevraagd. Deze status biedt de familie allerlei fiscale voordelen. Zoals het aftrekken van hun giften van inkomsten- dan wel vennootschapsbelasting, waardoor de belastingbetaler meebetaalt aan haar filantropische activiteiten. Ook kunnen de twee familiestichtingen (door)schenken aan onderliggende ANBI’s zonder schenkbelasting te betalen.”

Op 16 juli 2020 heeft de Raad onze motie ‘Belastingontwijking is onethisch’ aangenomen[7]. Die roept het college ertoe op geen zaken te doen met investerende partijen die belasting ontwijken.

14. Weet u wat voor Stichting De Verre Bergen aanleiding is om nieuwe stichtingen te starten die onafhankelijk van elkaar zaken met u doen? Indien nee, bent u ooit nagegaan bij deze stichtingen waarom er nieuwe rechtsvormen worden opgericht als de situatie zich voordoet? Is dit een constructie die haar oorsprong vindt in belastingtechniek?

15. Met welke stichtingen die onder de vlag van Stichting De Verre Bergen zijn opgericht, doet u zaken in het kader van de uitvoering van gemeentelijk beleid?

16. Ziet u het oprichten van stichtingen die vervolgens een ANBI-status aanvragen en zijn vrijgesteld van schenkbelasting bij onderlinge transacties als belastingontwijking? Indien nee, waarom niet?

17. Weet u waar het kapitaal van Stichting De Verre Bergen en alle onderliggende stichtingen vandaan komt? En weet u ook of dit kapitaal belast is en/of dat er bij de totstandkoming inkomstenbelasting over is afgedragen? Indien ja, in welk rechtsgebied is er belasting afgedragen?

18. Weet u of het onderliggende kapitaal van Stichting De Verre Bergen en alle onderliggende stichtingen is ondergebracht in niet-coöperatieve rechtsgebieden, zoals benoemd door de Europese Unie en zoals verwoord in de overwegingen van voornoemde motie? Indien ja, welke rechtsgebieden? Indien nee, bent u bereid dit na te gaan in het kader van afdoening van voornoemde motie?

Een van de meer prominente ‘dochterstichtingen’ van Stichting De Verre Bergen is Stichting Droom en Daad. Veel van de initiatieven die laatstgenoemde ondersteunt, vinden hun oorsprong in privaatrechtelijke sfeer. Maar dat geldt niet voor ondersteuning van de stichting aan het stadsarchief van de gemeente Rotterdam. In voornoemd artikel wordt bijvoorbeeld gesteld dat de stichting een financiële bijdrage heeft gedaan aan het stadsarchief om een bepaald artefact (affiche) in handen te krijgen. Er is door de stichting tevens financiële ondersteuning verleend aan het stadsarchief voor het digitaal beschikbaar maken van de passagierslijsten van de Holland-Amerika Lijn in de periode van 1900 tot 1969, wellicht als preambule voor het private initiatief van de stichting om te komen tot een zogenoemd landverhuizersmuseum op Katendrecht. Een ander saillant detail is dat de Holland-Amerika Lijn in voornoemde periode werd geëxploiteerd door de familie die Stichting De Verre Bergen in later jaren heeft opgericht.

19. Wat vindt u ervan dat het stadsarchief bereid is bijdragen te ontvangen van private partijen als Stichting Droom en Daad voor het in handen krijgen van artefacten die mogelijk onderdeel gaan uitmaken van de collectie?

20. Wat vindt u ervan dat het stadsarchief zich in haar activiteiten laat sturen door bijdragen van private partijen als Stichting Droom en Daad, bijvoorbeeld met betrekking tot het digitaal beschikbaar maken van de passagierslijsten van de Holland-Amerika Lijn? Of anders gesteld: was het stadsarchief ook overgegaan tot deze exercitie zonder inbreng van privaat geld?

21. Hoe verhouden de bijdragen van Stichting Droom en Daad aan het stadsarchief zich tot het eigen initiatief te komen tot een landverhuizersmuseum? Zijn de activiteiten van stichting Droom en Daad met betrekking tot de geschiedenis van de Holland-Amerika Lijn volgens u bedoeld als preambule voor het starten van dit private initiatief?

Wij zien uw beantwoording met belangstelling tegemoet.

[1] https://versbeton.nl/2020/11/hoe-de-steenrijke-familie-van-der-vorm-macht-en-invloed-koopt-in-rotterdam/

[2] https://www.rotterdam.nl/wonen-leven/vastgoed/Kadernota-Vastgoed.pdf

[3] https://rotterdam.notubiz.nl/document/6855311/1/s18bb006910_4_52524_tds

[4] https://rotterdam.raadsinformatie.nl/document/7608944/1/19bb14096

[5] De eeuwdurende overeenkomst blijkt uit de ‘Voortgangsrapportage Feyenoord City’, Deel 4, zoals vastgesteld door het college. Bron: https://www.rotterdam.nl/bestuur-organisatie/voortgangsrapportage-fc/Voortgangsrapportage_FeyenoordCity_oktober2019.pdf

[6] https://www.deverrebergen.nl/kinderen-uit-rotterdam-zuid-gratis-naar-eredivisiewedstrijden-feyenoord-in-het-nieuwe-stadion-2/

[7] https://rotterdam.raadsinformatie.nl/document/9019003/1/20bb9572