Raads­vragen: Belasting ontwijken en zich dan voordoen als filan­troop

Indiendatum: 19 jul. 2023

Geacht college,

In recente artikelen in de Volkskrant[1] en NRC[2] wordt uit de doeken gedaan hoe een vermogende familie belasting ontwijkt. Het gaat hier over het ontwijken van dividendbelasting door middel van fiscale constructies waarbij dividend wordt doorgesluisd naar brievenbusfirma’s, trusts en stichtingen in belastingparadijzen. Het dividend wordt uiteindelijk deels omgezet in financiële middelen waarmee Stichting De Verre Bergen en aanverwante stichtingen – zoals Stichting Droom en Daad of Stichting Nieuw Thuis Rotterdam – investeringen doen in Rotterdam onder het mom van filantropie.

Partij voor de Dieren heeft al eerder schriftelijke vragen gesteld over belastingontwijking van financiële stromen waarmee het kapitaal van Stichting De Verre Bergen wordt gevoed. Door de recente artikelen kunnen we de beantwoording[3] van die vragen nu in beter perspectief plaatsen. Het college bevestigt de strekking van de artikelen in antwoord op onze vraag waar het kapitaal van Stichting De Verre Bergen vandaan komt. Zij schrijft, op voorspraak van deze stichting:

“[H]et kapitaal van Stichting De Verre Bergen en onderliggende stichtingen is gevormd uit schenkingen uit kapitaal dat gevormd is uit dividenden uitgekeerd door HAL Holding N.V.”.

De artikelen beschrijven uitvoerig hoe de dividenden aan HAL Holding N.V. worden uitgekeerd, welke route ze via diverse rechtspersonen door diverse landen of (niet-coöperatieve) rechtsgebieden afleggen en hoe ze vervolgens terechtkomen bij Stichting De Verre Bergen. Volgens een hoogleraar belastingrecht die in het artikel van de Volkskrant wordt opgevoerd, is deze constructie “een vrij agressieve manier van belastingontwijking”.

Het komt er kort gezegd op neer dat alle investeringen van Stichting De Verre Bergen en aanverwante stichtingen in Rotterdam zijn gedaan met geld waarover geen belasting is afgedragen. De schatkist loopt zo een kwart van de jaarlijkse dividenden mis die met het aandeelhouderschap van HAL Holding N.V. bij de familie terechtkomen – door de auteur van het NRC-artikel geschat op tussen €100 en €250 miljoen per jaar. Deze investeringen worden vaak gedaan in projecten die in nauw overleg met de gemeente Rotterdam tot stand zijn gekomen. In antwoord op voornoemde schriftelijke vragen van onze hand geeft het college hier ook rekenschap van. Zo gaat het bijvoorbeeld over uitvoering van de wettelijke taak tot huisvesting van statushouders, maar ook programma’s als ‘Moeders van Rotterdam’ of het leerlingenvervoer van Buzz010. We weten van sommige investeringen ook zelf waar Stichting De Verre Bergen zich in gemeentelijk beleid ophoudt, bijvoorbeeld bij vergroening van het Kokerplein of het in beheer nemen van Het Park.

In het artikel in de Volkskrant werd de burgemeester gevraagd wat hij van de fiscale constructies vond die door de familie achter het kapitaal van Stichting De Verre Bergen zijn opgetuigd, om zo belasting te ontwijken. De burgmeester antwoordde:

“Volstrekt irrelevant. Ik heb te maken met een man die ik kan bellen, een man die mij kan bellen, en als ik hem nodig heb, is hij er. (…) In zijn fiscale constructies heb ik mij niet verdiept, maar het is niet aan ons een moreel oordeel te vellen hierover.”

Hierbij geldt dat ‘een man’ verwijst naar een van de leden van de vermogende familie.

We zijn allereerst benieuwd of de burgemeester dit na het lezen van het NRC-artikel – later in de tijd opgeleverd – nog steeds vindt. Daarnaast willen we weten wat het college van de fiscale constructies vindt en of hier volgens het college sprake is van belastingontwijking.

1. Heeft de burgemeester na het lezen van de twee genoemde artikelen inmiddels een goed beeld over de fiscale constructies die zijn opgetuigd?

2. Vindt de burgemeester het nog altijd volstrekt irrelevant dat er achter het kapitaal van Stichting De Verre Bergen fiscale constructies zijn opgetuigd waarmee afdracht van dividendbelasting wordt ontweken? Indien ja, waarom? Indien nee, waarom niet?

3. Kan de burgemeester uitleggen waarom hij geen moreel oordeel kan vellen over belastingontwijking?

4. Vindt het college dat met de fiscale constructies van de vermogende familie sprake is van belastingontwijking, van geldstromen waarmee Stichting De Verre Bergen investeringen in Rotterdam doet? Met andere woorden, is het college het eens met de hoogleraar die gewag maakt van “een vrij agressieve manier van belastingontwijking”?

In het NRC-artikel laat de burgemeester het volgende weten, na wéér te zijn geconfronteerd met uitvoerig onderzoek naar de belastingontwijking van de familie achter het kapitaal van Stichting De Verre Bergen:

“Enkel de schijn van belastingontwijking die nu rond deze twee stichtingen lijkt te ontstaan, is kwalijk voor de stad. Het doet geen recht aan het doel van deze initiatiefnemers en het goede voor de stad wat zij voor ogen hebben.”

5. Kan het college uitleggen wat zo kwalijk is voor de stad als door middel van onderzoeksjournalistiek de fiscale constructies voor belastingontwijking zichtbaar worden?

6. Begrijpen we goed dat het college het goed vindt dat particulieren belasting (proberen te) ontwijken als zij menen op eigenstandige wijze meer te kunnen doen voor de publieke zaak dan wat de overheid voor elkaar kan krijgen met het uitgeven van belastinggeld?

Wij vinden belastingontwijking immoreel en het verschijnsel moet daarom keihard worden aangepakt. Primair ligt deze taak bij de wetgever. Maar er ligt óók een taak bij degenen die profiteren van de belastingontwijking. De fiscale constructies achter het kapitaal van Stichting De Verre Bergen zijn problematisch omdat de gemeente de rode loper uitrolt voor deze stichting en grif gebruik van gemaakt van het onbelaste kapitaal. Al eerder is uit de doeken gedaan dat er binnen de muren van de gemeente een ‘stuurgroep filantropie’ bestaat, bestaande uit topambtenaren en afgevaardigden van de stichting. In deze stuurgroep wordt richting gegeven aan de investeringen die de stichting in Rotterdam voornemens is te doen.

7. Hoe vaak is deze stuurgroep bij elkaar gekomen sinds maart 2021, vanaf het moment dat u onze eerdere schriftelijke vragen heeft beantwoord?

8. Zijn er van deze samenkomsten gespreksverslagen c.q. notulen gemaakt? Indien ja, kunt u deze verslagen c.q. notulen openbaar maken? Indien nee, waarom niet?

9. Zijn eventuele gespreksverslagen c.q. notulen onderwerp van de Wet open overheid? Indien nee, waarom niet?

In voornoemde schriftelijke vragen geeft het college in antwoord op onze vraag over samenwerking met Stichting De Verre Bergen en aanverwante stichtingen een limitatieve opsomming weer van de projecten waar de twee partijen nauw samenwerken. Het college geeft op dat moment geen volledige opsomming weer. Een volledige opsomming willen we graag ontvangen.

10. Kunt u alle projecten, dan wel initiatieven of programma’s, opsommen waarbij onbelast geld van Stichting De Verre Bergen wordt gebruikt en die in samenspraak met de gemeente tot stand zijn gekomen, al dan niet besproken in de stuurgroep? Te denken valt dus aan uitgaven gedaan voor Moeders van Rotterdam, Buzz010, vergroening Kokerplein, beheer van Het Park, maar ook Mentoren op Zuid of de aanvulling van de energietoeslag voor huishouden tussen 120% en 140% van het wettelijk sociaal minimum? Indien nee, waarom niet?

Uit een eerder vrijgegeven gespreksverslag van een samenkomst van de stuurgroep van ambtenaren en afgevaardigden van Stichting De Verre Bergen en aanverwante stichtingen van vóór maart 2021 blijkt de burgemeester het volgende te hebben gezegd:

“Burgemeester waardeert de vernieuwende bril waarmee Pijbes naar de stad kijkt. De stad heeft grensverleggende ideeën nodig”.

Hierbij geldt dat met ‘Pijbes’ de directeur van Stichting Droom en Daad wordt bedoeld.

In voornoemde beantwoording laat het college zich verder uit over Stichting Droom en Daad, een stichting die is verbonden aan Stichting De Verre Bergen en net als de moederstichting onder het mom van filantropie investeringen doet met geld waarover geen belasting is afgedragen. Wij vroegen of het klopt dat de burgemeester deze mening is toegedaan en of dit een oordeel is van het vermogen van de gemeenteraad om te komen tot grensverleggende ideeën. Het college antwoord hierop:

“Het klopt dat het college deze mening is toegedaan. Als gemeente staan wij altijd open voor nieuwe ideeën uit de stad zelf. Dit is geenszins een kwalificatie over de vernieuwende voorstellen die uw raad inbrengt en die ons college regelmatig omarmt.”

In het NRC-artikel wordt de heer Pijbes opgevoerd, directeur van Stichting Droom en Daad en dezelfde persoon als die waarnaar de burgemeester in het genoemde gespreksverslag verwijst. Op de vraag van de auteur van het artikel over of het gewenst is de koers van de stad in achterkamertjes te regelen, antwoordt deze persoon:

“Er valt veel voor te zeggen om alles democratisch te besluiten, maar dan eindigt het toch vaak als een zesje.”

11. Wat vindt het college van deze uitspraak? Beschouwt het college deze uitspraak als diskwalificatie van de overheid en van de gemeenteraad in het bijzonder om publieke doelen te kunnen bereiken?

De directeur van Stichting Droom en Daad wijst er in hetzelfde vraaggesprek over een eventuele lacune in democratische controle op investeringen van zijn stichting vervolgens op dat de opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen van vorig jaar dramatisch laag was, om er vervolgens de volgende uitspraak aan te verbinden:

“Dus ik zou de dames en heren [de Rotterdamse raadsleden, red.] ook een beetje willen waarschuwen.”

We vinden het belangrijk te begrijpen wat hier feitelijk wordt gezegd. We achten het voor de gemeenteraad van belang te weten of de gemeente Rotterdam zich inlaat met derden die zich laatdunkend uitlaten over de kwaliteit van democratische besluitvorming. Als we de uitspraak van de directeur namelijk vrijelijk interpreteren, wordt er zoveel gezegd als dat de gemeenteraad haar volksvertegenwoordigende taak niet goed invult en de lage opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen daarvan het gevolg is.

12. Weet u wat de directeur van Stichting Droom en Daad met deze uitspraak probeerde te zeggen? Indien nee, bent u gezien uw nauw contact met de stichting bereid te achterhalen wat hier wordt bedoeld?

Wij hebben op 16 juli 2020 de motie ‘Belastingontwijking is onethisch’ ingediend. Afdoening[4] van deze motie hebben we geagendeerd voor bespreking later dit jaar. Het doel van de motie is geweest om te zorgen dat de gemeente zich niet abusievelijk inlaat met partijen die eigen geld investeren in gemeentelijke plannen als zij bewust belasting ontwijken, zoals wordt gedaan door de vermogende familie achter het kapitaal van Stichting De Verre Bergen. Voor dat doel heeft de gemeente een werkwijze in het leven geroepen die in de afdoening wordt uitgelegd. In het NRC-artikel wordt gemeld dat de werkwijze – het ‘protocol’ volgens een woordvoerder van de gemeente – niet van toepassing is op de belastingontwijking achterliggend aan het kapitaal van Stichting De Verre Bergen en aanverwante stichtingen omdat “geen bijdrage aan gemeentelijke investeringsplannen” wordt geleverd.

13. Kunt u uitleggen waarom de werkwijze – het protocol – niet van toepassing is? Wat beschouwt u als investering waarvoor de werkwijze wél van toepassing is?

14. Hoe moeten wij de wens formuleren om te zorgen dat de belastingontwijking van het kapitaal van deze stichtingen wél kan worden geschaard onder de werkwijze?

In het NRC-artikel wordt gesteld dat tot tweemaal toe door een medewerker van de gemeente Rotterdam is getracht de stichtingen De Verre Bergen en Droom en Daad onder de loep te nemen door middel van een zogenoemde Bibobtoets, op basis van de Wet bevordering integriteitsbeoordelingen. De gemeente legt op haar website[5] uit waar de wet voor is bedoeld en hoe deze in Rotterdam wordt toegepast. In het geval van de genoemde stichtingen was er vanuit de gemeentelijke organisatie het volgende in gang gezet. Directie Veiligheid van de gemeente wilde een Bibobtoets om een vastgoedtransactie te kunnen beoordelen op integriteit. Hierbij werd een gemeentelijk object verkocht aan Stichting Droom en Daad. Volgens het artikel bestaat er een advies van de directie waarin een dergelijke toets als ‘wenselijk’ is aangemerkt. In een tweede geval zag een medewerker van het cluster Stadsontwikkeling aanleiding voor een Bibobtoets bij de verkoop van vijftien woningen en winkels aan Stichting De Verre Bergen.

In beide gevallen ging de Bibobtoets niet door. De toetsen zijn tegengehouden door directiebesluiten, of in ieder geval: van hogerhand.

15. Mogen wij alle stukken ontvangen die verband houden met de aanvraag en afwijzing van de Bibobtoetsen, dus adviezen over wenselijkheid van een dergelijke toetsen, aanleidingen of vermoedens die op papier zijn gezet, alsmede de formele afwijzingen voor zulke toetsen? Indien nee, waarom niet?

16. Zijn deze stukken onderwerp van de Wet open overheid? Indien nee, waarom niet?

17. Is het gebruikelijk dat de gemeente Bibobtoetsen tegenhoudt, als een medewerker van diezelfde gemeente goede aanleiding ziet of het wenselijk acht deze toetsen uit te voeren?

In het NRC-artikel wordt een directiebesluit van 16 november 2022 opgevoerd, waarover in verband met de afwijzing van de aanvraag van een Bibobtoets het volgende staat vermeld:

“Stichting De Verre Bergen is een bekende partij van de gemeente en is recent nog gescreend”.

18. Bent u bereid de screening te delen met de gemeenteraad en als aanhangsel toe te voegen aan de beantwoording van deze schriftelijke vragen?

Eerder hebben wij u gevraagd om een overzicht van alle vastgoedobjecten die door de gemeente in de loop der jaren zijn verkocht aan Stichting De Verre Bergen of aanverwante stichtingen. Mede naar aanleiding van het NRC-artikel wensen wij een compleet historisch overzicht van alle vastgoedtransacties tussen gemeente enerzijds en de genoemde partijen anderzijds.

19. Welke vastgoedobjecten zijn door de gemeente verkocht aan Stichting De Verre Bergen, Stichting Droom en Daad of andere aanverwante stichtingen die worden gevoed met kapitaal vanuit de vermogende familie die belasting ontwijkt? Kunt u in dit historische overzicht de jaartallen van de vastgoedtransacties vermelden?

De twee artikelen in de Volkskrant en NRC hebben nauwgezet uiteengezet dat er sprake is van belastingontwijking, in het geval van het kapitaal van Stichting De Verre Bergen. Met dat kapitaal worden onder het mom van filantropie en zogenoemd voor de ‘goede zaak’ investeringen gedaan in Rotterdam. De investeringen worden besproken in een stuurgroep van gemeenteambtenaren en de stichting. Er worden gemeentelijke doelen mee ondersteund en projecten mee uitgevoerd die tevens onderdeel zijn van het werk van de gemeente. Er wordt gemeentelijk vastgoed van gekocht.

20. Vindt u het wenselijk dat de gemeente Rotterdam in haar doelenrealisering mede afhankelijk wordt van kapitaal dat onbelast is, als gevolg van belastingontwijking?

21. Vindt u het wenselijk dat de gemeente zakendoet met een stichting waarvan het kapitaal onbelast is, als gevolg van belastingontwijking? Indien ja, waarom? Indien ja, wat gaat er vanaf nu veranderen in uw verstandhouding met Stichting De Verre Bergen? Indien nee, waarom vindt u belastingontwijking geen probleem?

Wij zien uw beantwoording met belangstelling tegemoet.

[1] https://www.volkskrant.nl/kijkverder/v/2023/de-geheimzinnige-familie-die-rotterdam-verrijkt-met-geld-dat-de-staatskas-wordt-onthouden~v744981/

[2] https://www.nrc.nl/nieuws/2023/07/16/goed-geld-uit-het-belastingparadijs-a4169807

[3] https://gemeenteraad.rotterdam.nl/Reports/Document/18473fc6-7ed0-4420-826c-880a6f5a776d?documentId=de9d96eb-0aea-4c7f-a237-9025fa95b0ce

[4] https://gemeenteraad.rotterdam.nl/Agenda/Document/76c07e34-726f-4db8-8252-8aa5858a5e79?documentId=09393657-fcff-4f8e-ae73-ee8189b306dd&agendaItemId=c1e5d642-b35d-43df-a048-61b15fc5e3d3

[5] https://www.rotterdam.nl/bibob